به گزارش مجازینا، چهارمین پیش نشست کنفرانس بین‌المللی «رسانه، ارتباطات و حکمرانی سایبری» با حضور حجت‌الاسلام علیرضا محمدلو، سردبیر پایگاه تحلیلی صدای حوزه، حجت‌الاسلام حاجیانی، مدیرکل معاونت فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و حجت‌الاسلام مهدی خراسانی به عنوان دبیر علمی برگزار شد.
در این نشست که به موضوع اخلاق در نقشه راه حکمرانی سایبری پرداخت، ابتدا حجت‌الاسلام خراسانی به طرح بحث پرداخت و گفت: مسئله‌ای که به آن کم توجهی شده موضوع اخلاق و رسانه است که از ترکیب این دو لغت، ترکیب مضاف جدیدی مبتنی بر تعریفی که ما از این دو ارائه می‌کنیم به دست می‌آید که این ترکیب می‌تواند اخلاق رسانه‌ای یا رسانه اخلاقی باشد.
دبیر علمی نشست اضافه کرد: سه تعریف از اخلاق ارائه شده که اولی ملکات راسخه در نفس انسانی که شامل فضائل و رذائل بوده، تعریف دیگری که از اخلاق داده‌اند؛ اخلاق در حقیقت همان ملکه فضائل اخلاقی است و رذائل اخلاقی در آن راه ندارد، تعریف سوم هم اخلاق را مطلق صفات نفسانی می‌داند.
وی افزود: وقتی ما اخلاق رسانه‌ای را به دنیای امروز بیان می‌کنیم، بر اساس ساختاری که دنیای غرب از رسانه ایجاد کرده و فهمی که از رسانه به مردم القا کرده است می‌بینیم که در آن یا خشونت در آن نهفته است یا شهوات انسانی شامل شهوات جنسی، مادی و نظایر آن را در خود دارد و در این صورت ما با یک پارادوکس مواجه میشویم که چگونه باید اخلاق و رسانه را در کنار هم قرار دهیم و ممکن است این دو با هم همخوانی نداشته باشد و این تضاد امکان دارد از دخالت عوامل اجتماعی سیاست، امنیت، اقتصاد و نظایر آن منشأ گرفته باشد.
حجت‌الاسلام خراسانی بیان کرد: ما می خواهیم عنوان جدیدی را در نگاه به مسائل رسانه باز کنیم تا کارشناسان حاضر و سایر صاحب نظران و متفکرینی که می‌توانند به این موضوع ورود و بازنگری کنند، در این خصوص به تولید نظریات بپردازند.
زیست سایبری امروز مبتنی بر منطق آمریکایی است
حجت‌الاسلام حاجیانی در ادامه نشست با بیان اینکه جایگاهی که برای اخلاق متصوریم حکمرانی اخلاق در عرصه‌های مختلف است گفت: وقتی در مورد اخلاقیات صحبت می‌کنیم در مورد مفهومی سخن می‌گوییم که بالاتر از مفاهیم دیگر خودش را نشان می‌دهد و تأثیرات خود را در حوزه‌های مختلف نشان می‌دهد.
مدیرکل فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی عنوان کرد:
همه عرصه‌های دیجیتالی شده و بشر امروز را می‌توانیم ذیل یک مفهوم زیست سایبری تعریف کنیم، حکمرانی سایبری هم اقتضائاتی دارد که دارای وجوه مختلفی است.
وی افزود: اگر در این خصوص حکمرانی متمرکزی وجود نداشته باشد این سوال مطرح می‌شود که مخاطب ما در خصوص اخلاق حکمرانی کیست؟ پس طرف گفت‌وگوی ما با یک فرد خاص نیست.
حجت الاسلام حاجیانی اظهار کرد:
ما در فضای کنونی زیست سایبری یک نظام حاکم داریم که آن نظام، نظام مبتنی بر منطق زیست آمریکایی است که خودش را در قامت زیست سایبری دنیا نشان داده و خودش را تکنولوژی جدید در فضای دیجیتال ریخته است و از این بهره گرفته و برای خود در شأنیت‌های مختلف فرهنگ حاکم و مدل زندگی ایجاد کرده است.
مدیرکل فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی با تأکید بر این نکته که رسالت‌های فرهنگی ما با تعریف دین در درون مرزها کشور نمی‌گنجد خاطرنشان کرد: ما در حوزه اقتصادی هم باید بر اساس همین نظام آمریکایی حرکت کنیم و ما وقتی در خصوص فعالیت‌های فضاهای سایبری گفت‌وگو می‌کنیم که شبکه ملی اطلاعات یکی از آن‌ها است؛ اینجا هم دچار تناقض میشویم و باید فکر کنیم شبکه ملی کدامین مسائل سطح کشور حتی سطح بین‌المللی را می‌تواند برطرف کند.
وی ادامه داد: ما باید جایگاه شبکه ملی اطلاعات را در نظم نوین جهانی بیابیم و بدانیم با چه چیزی روبرو هستیم با یک کلونی که قرار است استعمار و حکومت کند و یا ما در خانه خود و پشت درهای بسته سخن می‌گوییم؟
حجت‌الاسلام حاجیانی گفت:
در فضای سایبری فراهم شده از سوی غرب ظاهر کار این است که شما به راحتی می‌توانید سخن گفته و نقد کنید حق انتخاب دارید؛ اما در واقع آن‌ها زمین بازی رو به شکلی طراحی کردند که به اهداف سیاسی، اقتصادی و فکری خودشان نزدیک باشد.
مدیرکل فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی ارائه تعریف از حکمرانی و سطوح مورد نظر در اخلاق سایبری را لازم دانست و گفت: ما باید برای آیندگان بنویسیم که شما اگر روزی زمین حکمرانی خود را ایجاد کردید در زمینه زیرساخت چه کاری انجام دهید؛ در فناوری و تکنولوژی چه کاری انجام دهید، چرا که ما قائل نیستیم که تکنولوژی یک ابزار خنثی نیست و خنثی مثل یک انسان ساکت است و سکوت هم معنی دارد و سکوت هم می تواند انسان را گمراه کند.
حجت‌الاسلام حاجیانی به سوءاستفاده شرکت‌های بزرگ رسانه‌ای از موضوع اخلاق اشاره کرد و گفت: تعبیر اخلاق در معنی عمومی آن که قرار است عدالت محوری باشد را رسانه‌ها قبول ندارند اما به پذیرفتن می‌کنند و مسئولیت‌های اجتماعی را در ظاهر پذیرفته‌اند اما وقتی وارد مصادیق میشویم می‌بینیم که آن را قبول ندارند و می‌گویند بخشی از درآمدمان را برای فقر زدایی از جوامع اختصاص دادیم اما در حقیقت چنین نیست و حتی سیستم پولشویی خود را روی این موضوعات هم سوار کرده‌اند.
مدیرکل فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی افزود: ما نمی‌توانیم آن‌ها را متهم کنیم اما در عین حال آن‌ها می‌توانند ما را متهم کند، بنابراین ما باید بازتعریفی از اخلاق سنتی داشته باشیم و پروتکلی که این شرکت‌ها نوشته‌اند را در کنار اخلاقیات دینی بگذاریم و رانتی را که آن‌ها برای خود از قبل این پروتکل‌ها در اختیار گرفته‌اند را روشن کنیم.
وی عنوان کرد: اگر ما هریک از شرکت‌های بزرگ تکنولوژی دنیا را با به مثابه یک فرد ببینیم مشاهده می‌کنیم که هر یک از این‌ها به عنوان یک فرد، حدی از ارتباطات کلام را ایجاد می‌کند و حدی از نیازهای مخاطب را پاسخ می‌گوید و از سوی دیگر نیاز خودش نیز توسط آن مخاطب رفع می‌شود که این ارتباط سبب او به یک راهبر و حکمران بدل شود.
حجت‌الاسلام حاجیانی افزود: اگر من دارای یک شرکت بزرگ رسانه‌ای هستم به مثابه فردی خود لحاظ می‌شوم و اگر هم من یک کاربر هستم به اندازه شخصی خودم درگیر با مسئله اخلاق حکمرانی می‌شوم و اینجا می‌توانیم بگوییم که اصول اخلاقی حاکم بر این زیست سایبری چیست و اصل اینکه ما به دنبال یک سری نیاز در دنبال مدنی می گردیم که پاسخ بگوییم و یک سری از نیازهای خود را نیز رفع کنیم چه لوازم و شئوناتی دارد؟
نگاه سایبری موجود به اخلاق، رویکردی ابزاری است
در ادامه حجت‌الاسلام محمدلو با اشاره به نسبت اخلاق و رسانه گفت: ما باید رویکرد و نگاه راهبردی را هم به موضوع اخلاق و رسانه نیز داشته باشیم، اخلاق اصل حاکم بر سایر وجوه سیاسی و حاکمیتی، فرهنگی و اجتماعی است و نقطه شروع و پایان یک راهبرد و مسیر می‌تواند باشد به این معنی که شما طراحی استراتژیک کرده و راهبردی تا یک فتح قله اخلاقی را تعیین می‌کنید.
سردبیر خبرگزاری صدای حوزه ادامه داد: یکی از رویکردها در ارزیابی جوامع، اخلاق است. اینکه اخلاق در نگاه حاکمیتی ما مفهوم حاکم بوده و بر خلاف نگاه ابراری است که در گلوبالیزم غربی و در نگاه لیبرالیستی وجود داشته و بر فضای سایبری هم به لحاظ زمین بازی و هم به لحاظ تکنولوژی پشتیبان که غرب آن را به کار می‌گیرد حاکم است.
وی خاطرنشان کرد: نگاه در این عرصه به اخلاق یک نگاه ابزاری و مبتذل است و رویکرد در نهایت در حالت غلیظ شده خودش همان اخلاق پروتستان است که روح سرمایه‌داری حساب می‌شود که این همان اخلاق سکولار است و می‌گویند ما اخلاق داریم در صورتی که سرمایه‌داری رشد کند و خروجی اخلاق سکولار، شهروند بودن یا نگاه‌های نژادی است و همچنین بحران‌های اجتماعی و سیاسی است که در غرب شاهد هستیم و می‌بینیم که چگونه بطور خشونت آمیز یک نظام حاکم با مردم و معترضین به خود در آمریکا و فرانسه و انگلیس و.. برخورد می‌کند که جرج فلوید و سرکوب جلیقه زردها یک نمونه از آنهاست.
حجت‌الاسلام محمدلو بیان کرد: به نظر می‌رسد که ما در راهبردهای سایبری خود که به صورت مدون شده هم وجود ندارد، در زمین خودی دچار جنگ روانی شدیم که نمونه آن طرح صیانت بود که در سطح حکمرانی دچار چه حاشیه‌هایی شد بنابراین ما هنوز در نقطه آغاز هستیم و نوبت به سخن از راهبرد نرسیده است و ما هنوز در مرحله طراحی مبنا هستیم.
سردبیر خبرگزاری صدای حوزه تصریح کرد: ما هنوز در رده طراحی مبنا مشغول بحث هستیم که اخلاق در حکمرانی سایبری چه جایگاهی دارد و از اساس به لحاظ راهبردی چه تدبیری می‌توانیم داشته باشیم که از نظر ما نقطه مطلوب حساب می‌شود و باید نگاه خود را به جامعه دینی تشریح کنیم جامعه‌ای که همه پیامبران تلاش خود را راستای تحقق اخلاق مصروف کردند و حتی مفهوم عدالت نیز در ذیل اخلاق تعریف می‌شود و سایه اخلاق روی آن سنگینی می‌کند.
اخلاق در نسبت با حکمرانی سایبری، مقوله ای چهار ضلعی است
وی ابراز کرد: استراتژی ما یک استراتژی بازنده است، ما در ماجرای فیلترینگ تلگرام دیدیم که پس از این اتفاق و پس افت کوتاه مدت تولید محتوا در این پلتفرم بار دیگر این تولید محتوا به همان میزان رسید و وقتی شما تصمیم به فیلتر تلگرام می‌گیرید باید آلترناتیو و جایگزین داشته باشید و وقتی بازار مصرف افراد را می‌گیرید و جایگزینی هم ندارید این استراتژی شکست می‌خورد.
حجت‌الاسلام محمدلو گفت: در چنین فضایی شما می‌خواهید اخلاق را به عنوان حاکم بر فضای مجازی وارد زیست سایبری بین‌المللی کنید و اخلاقی که غربتی بس عجیب در فضای مجازی دارد و به حدی است که غربی ها هم قائل هستند که فضای مجازی نیازمند به پروتکل است.
سردبیر خبرگزاری صدای حوزه عنوان کرد: موضوع اخلاق در حکمرانی سایبری را باید در چهار ساحت ببینیم، اخلاق در ساحت حاکمیت که همان نقش حاکمیت در اخلاق در فضای سایبری است و ضلع دوم رسانه‌ها، ضلع سوم مردم هستند و اینکه مردم به عنوان مصرف کننده چه پروتکل‌هایی را باید رعایت کنم تا زیست سایبری من زیست سالمی باشد و ضلع چهارم هم گروه‌های مرجع هستند که به شدت تأثیر گذار هستند که همان نخبگان و افراد مشهور را تشکیل می‌دهد.
حجت‌الاسلام خراسانی در ادامه به طرح این سؤال پرداخت که آیا اخلاق سنتی می تواند رسالتی را در حکمرانی سایبری بر عهده بگیرد و آن را مدیریت کند یا ما باید یک اخلاق نویی را تولید کنیم؟
مدیرکل فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی عنوان کرد: طراح زیست سایبری در حوزه‌های مختلف است و از آن استفاده می‌کند و تعبیر اخلاق بر آن مفهوم عمومیش باید عدالت گستر باشد و زیست اجتماعی سالم را به محیط جامعه مدنی وارد کند و آن‌ها زیست اجتماعی سالم اخلاقی را قبول ندارند اما تظاهر و ظاهرسازی می‌کنند و معتقد است که مسئولیت‌های اجتماعی را شرکت های سایبری قبول کنند.
حجت‌الاسلام حاجیانی افزود: غرب از درآمد شرکت ها به فقرزدایی کمک می کند اما در واقع این کار را انجام نداده و سیستم پولشویی خود را فعال می‌کنند و با این استعمار خود را در کشورهای مختلف گسترش می‌دهد و ما نمی توانیم آن را به بی اخلاقی متهم کنیم ولی آن‌ها می‌توانند ما را متهم کرده و ما در مقابل ادعا کردیم که در فرهنگ ما برای زیست بهتر جامعه، اخلاق تراز داریم و به زیست سالم اجتماعی کمک می‌کند و ادعا و اثباتی که او طبق منطق برنامه‌ریزی شده است.
ضرورت بازتعریف انسان و نیازهایش برای بازسازی سایبری
وی در پاسخ برای اثبات ادعا چه راهی داریم؟ بیان کرد: باید از اخلاق سنتی و محتوای غنی که در فرهنگ دینی و اجتماعی ما وجود دارد، باز تعریفی داشته باشیم به عنوان مثال:« ما به زیست توحیدی» معتقد هستیم که یکی از ویژگی‌های زیست توحیدی خدمتگزاری برای تقرب الهی بوده و اصالت را به نیت درونی خالص برای خدمت‌رسانی اختصاص می‌دهیم در حالی که او هم به فقرا کمک کرده و خدمات فراوانی ارائه داده است.
حجت‌الاسلام حاجیانی با اشاره به تفاوت دیدگاه زیست توحیدی و زیست سایبری گفت: اگر آن چیزی که در اخلاق توحیدی در فضای سنتی و محتوای غنی ما وجود دارد با پروتکلی که او نوشته همسو و همراه کنیم، آن هم خدمت است، در نوشته مذکور باید مسئولیت و دغدغه اجتماعی داشت که ما داریم، تفاوت این است که ما در مقابل خدمتی که به جامعه انجام می‌دهیم چیزی به عنوان چشم داشت نداریم و از آن سوء استفاده نکرده و در فضای پنهان هیچ کارکرد و رانت ویژه‌ای برای خود نیاوردیم اما او امکانات، رانت و آوردی ویژه داشته است.
وی ادامه داد: جایی که مردم می‌توانند عامل حکمرانی شوند و در مقابل آن از ثمرات حکمرانی خود منفعت مساوی با فرد قدرتمند و حاکم کسب کنند و رانت ویژه‌ای برای صاحب قدرت وجود ندارد را به حکمرانی مردمی تعبیر می‌کنیم ولی در حکومت آن‌ها کاملاً این امر به صورت معکوس تعریف شده و ما ویژگی و چیزهایی داریم که برتری ما نسبت به آن‌ها را ثابت می‌کند.
مدیرکل فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی اظهار کرد: ما به زیست توحیدی در وجود خود اعتقاد داریم و اگر این زیست در جامعه حاکم شود آن را به سمت تئوری که در فضای اخلاق که باز تعریفی از اخلاق سنتی در شرایط زیست کنونی جامعه در فضای نوین ارائه کرده سوق داده و جایگاه خود را پیدا می‌کند، اما ممکن است بعضی از افراد نسبت به کارکرد این تئوری دچار ابهام شوند برای جلوگیری از این موضوع باید بازتعریف و ترجمه‌ای از ادبیات جدید داشت که با آن ترجمه در جامعه بتوان برتری مسائل مورد بحث را ثابت کرد.
وی یادآور شد: ادبیات جدید از ادبیات سنتی خود منفک نمی‌شود و در طول همان ادبیات تعریف و وابستگی خود به ادبیات سنتی که در فضای اخلاق وجود دارد را حفظ می‌کند، ادبیات سنتی با تعریف درست و متناسب با ادبیات زیست جدید سایبری و جوامع مدنی امروز می‌تواند ظهور و بروز جدی پیدا کند، با بررسی شرایط اشتهارد فضای مجازی، قرارگیری فرد در فضای مجازی و حکم آن از مباحث مورد مطالعه محسوب می‌شود.
حجت‌الاسلام حاجیانی تصریح کرد: فضایی که از چهره‌سازی، چهره برتر را طلب می‌کند و اگر فعالیت افراد در فضای واقعی چنین باشد ممکن است انسان از جامعه طرد شود اما در فضای مجازی تعریفِ دیگری از این موضوع شده، در این فضا در نقطه‌ای قرار گرفتیم برای اینکه بتوان حد نیاز بیشتری را پاسخگو باشد و خدمت بیشتری ارائه دهد باید تقویت شود و امکان دارد منیتی در آن نقطه وجود نداشته باشد، وقتی باز تعریف می‌کنیم می‌بینیم تعریف ما از فرد به کاراکتر انسانی فیزیکی با کاراکتری که در فضای مجازی قرار گرفته تفاوت پیدا می‌کند در حال حاضر غرب از همین موضوع بهره می‌برد و بازتعریف برای ما نیاز اساسی و مبرم است.
مدیرکل فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی اضافه کرد: از فضاهای آکادمی کشور که این ادبیات را نمی شناسند گله‌مندم و به طرف حمایت از آن نیز حرکت نمی‌کنند و اگر افرادی طالب آموختن باز تعریف ادبیات اخلاق فضای زیست جدید باشند، هیئت علمی‌ها و گروه‌های علمی، آن‌ها را نپذیرفته و استقبال نمی‌کنند در حالی که این امر نیازمند حمایت جدی است تا بتواند در این زمینه بحث کرده و اقدام به کار علمی کنند که متاسفانه در بسیاری از فضاهای آکادمی کشور نسبت به آن بی‌توجهی می‌شود و بسیاری از استعداد و علاقه‌هایی که در این زمینه به خصوص بین طلاب و افراد مذهبی وجود دارد، از بین رفته یا به جای دیگری منتقل می‌شود.
در ادامه دبیر علمی نشست با اشاره به موضوع نشست افزود:« جایگاه اخلاق در نقشه راه حکمرانی سایبری، که چهارمین پیش نسشت برای نخستین کنفرانس بین‌المللی رسانه، ارتباطات و حکمرانی سایبری است و سه پیش نشست انجام و چند پیش نشست امروز و روزهای آینده برگزار خواهد شد تا مقدمه برای برگزاری کنفرانس بسیار عالی که در طراز جمهوری اسلامی باشد.
حجت‌الاسلام خراسانی بیان کرد: گروه تخصصی دین و رسانه در باشگاه مدیریت رسانه و سواد رسانه‌ای ایجاد شده که در ذیل آن کمیته‌های فعال وجود دارد و تقویت خواهند شد و در ذیل آن‌ها کارگروه‌هایی با موضوعات متناسب ایجاد می‌شود و از اهداف این جلسه تغییر ادبیاتی است که به بازنگری نیاز دارد تا بتوان مطلب را در نقش و نگاه دقیقی که منابع و فرهنگ غنی ما دارد عنوان کرد.
وی گفت:
با توجه به منابع و فرمایشات پیامبر(ص) متوجه میشویم همه ساحت دین برای اخلاقی کردن مردم آمده که امروز فضای سایبری و فضای مجازی، حقیقی‌تر از فضای حقیقی ما است یا به تعبیری شاید بتوان گفت:«حقیقت امروز ما در فضای مجازی، مجاز شده است».
این محقق حوزوی در ادامه به طرح این سؤال‌ها پرداخت که چه راهکاری برای ایجاد تغییر و دست‌یابی به جایگاه واقعی اخلاق مطلوب در مقابله با اخلاق مبتنی بر فرهنگ غرب که در فضای مجازی حکومت می‌کند وجود دارد تا بتوان اخلاق مطلوب را در این فضا حاکم کرد و نگاه اخلاق مطلوب را جایگزین اخلاق غیر مطلوب کرد؟
برای اینکه فضای سایبری سویه مطلوب پیدا کرده و جهت تقویت ایستگاه اثر به چه راهکار و اقداماتی نیاز است؟
وی با بیان موانعی که فضایی نامطلوب مجازی و سایبری برای تسری اخلاق مطلوب ایجاد کرده خاطرنشان کرد: از جمله ابهام ارزش‌ها، فعالیت‌های رقابتی بین امپراتوری‌های رسانه‌ای و اپلیکیشن‌ها و هر گستره‌ای که در فضای سایبری و مجازی تولید و در دسترس قرار می‌گیرد، اتفاق تلخ سود محوری و منافع نامطلوب به خود را اعمال می‌کند و تحلیل و تحمیل نیازهای کاذب یا به تعبیری مصرف‌گرایی در جامعه توسط فضای غیر اخلاقی حاکم در فضای مجازی یا حکمرانی سایبری اتفاق می‌افتد.
انواع چالش های بینشی، اخلاقی و ایمانی در فضای سایبری
سردبیر پایگاه خبری صدای حوزه در پاسخ به این سوال گفت: مفاهیمی که با فضای زیست سایبری مدرن و مدرنیته این فضا و پارادایم به لحاظ دانش، بینش، انگیزش و… ایجاد کرده نتایج و مسائلی را تولید کردند که در مقابل مفاهیم ما قرار می‌گیرند و از مفاهیم و محورهایی که ذیل اخلاق اسلام تعریف شده؛ جایگاه تفکر است، جامعه دینی به جامعه‌ای اطلاق می‌شود که تفکر در آن بیشتر از چندین سال عبادت مطرح شده و جایگاه ویژه و خاصی دارد حتی در اعمال شب قدر که بزرگترین شب برای عبادت مسلمانان محسوب می‌شود یکی از عبادت‌های جدی وقت تفکر است.
حجت‌الاسلام محمدلو با اشاره به چالش‌های فضای مجازی عنوان کرد: تفکر در فضای مدرن دچار چالش شده که در مقابل آن بحث سرعت را در اتمسفر رسانه ای شاهد هستیم و در فضای رسانه‌ای موجود بحث اکشن بودن مطرح شده است و ما در زمان حاضر دچار انفجار اطلاعاتی شده ایم، انفجار و فوران اطلاعات در سطحی است که مجال و فرصت تفکر را از مخاطب سلب می‌کند.
وی گفت: مزیت رقابتی عصر مدرن که انفجار اطلاعات می‌باشد در مقابله با یکی از شاخصه‌های جدی فضای دینی و اخلاقی ما قرار می‌گیرد و دچار چالش می‌شود که باید در جامعه دینی آیت شناسی کنیم زیرا نگاه، بینش آیتی است و انسان در فضایی نسبت به جهان و زیست خود قرار می گیرد که تمام اشیا، انسان‌ها، فضاها و… را به چشم آیت و نشانه الهی می‌بیند.
این پژوهشگر حوزوی عنوان کرد: ما در فضای رسانه‌ای امروز مقوله ذکر را هم دچار چالش می‌بینیم. یعنی نشانه‌ها نادیده گرفته شده و مخاطب بیشتر دچار سرگرمی و غفلت است، به تعبیری گفته می‌شود که:« امروز انسان‌ها سرکوب نمی‌شوند بلکه سرگرم می‌شوند» یعنی خروجی سرگرمی غفلت است در حالی که شاخص جامعه دینی تذکر، یادآوری و آیت‌نگری بوده است.
وی ادامه داد: محور دیگر که در فضای مدرن به چالش کشیده می‌شود از مبانی اخلاق بوده که در جامعه دینی اهمیت محوری دارد. اطمینان، آرامش و طمانینه محور مباحث اخلاقی در جامعه دینی است و آنچه ما در مقابل آن در فضای مدرن تکنولوژیک زده می‌بینیم که البته امروزه به نام سایبورگ یا انسان ماشین مطرح بوده و هوش مصنوعی در آن غالب است، مساله فوبیا و استرس است.
حجت‌الاسلام محمدلو با اشاره به ماشینی شدن انسان در زیست سایبری اظهار کرد: این فضا ساحات انسان را درمی‌نوردد و مابه ازای بخش هایی از وجود ما قرار می‌گیرد و انسان تبدیل به ماشین شده و در جاهایی به جای ما عمل می کند و اراده انسان را تحت تصرف و تسخیر خود قرار می‌دهد. این فضا با فضای آرامش و طمانینه‌ای که در اسلام داریم در بعضی مواقع به تعارض می‌رسد.
وی گفت: این دیدگاه و فضا که اکشن و استرس زاست در مقابل آرامش است زیرا در نگاه رسانه‌های امروزی هر چه استرس بیشتری به جامعه مخاطب وارد شود بازار مصرف بیشتری دارد به عنوان مثال فیلم‌هایی که تهیه می‌کنند هرچقدر احساس ترس و فوبیای بیشتری داشته باشد موفق‌تر هستند و ذائقه جامعه را به لذت مشروط بر علاقه به ترس تغییر می‌دهند که با محور اطمینان قلبی و آرامش اسلام متفاوت است.
این کارشناس سواد رسانه ادامه داد: مسئولیت اجتماعی یا امر به معروف و نهی از منکر محور بعدی است که به عنوان عامل و پایگاهی برای رسیدن به نتایج اخلاقی و جامعه اخلاقی مطرح می‌شود که در فضای مجازی موجود و با این امتداد و بحث متاورسی که مطرح هست این فضا به صورت جدی دچار خدشه و چالش‌های عظیمی می‌شود، در فضای فعلی هم حریم خصوصی دچار درگیری است و امر به معروف و نهی از منکر و مسئولیت اجتماعی و بی‌تفاوت نبودن در قبال انسان‌ها، مسلمان و شیعیان دچار تهدید است و بحث پروتکل‌هایی که برای اخلاق در این محور در نظر داریم دچار مشکل می‌شود.
وی افزود: جامعه اخلاقی که در مورد آن صحبت می کنیم جامعه‌ای است که معرفت ارزش و جایگاه والایی دارد، استاد قائمی نیا در کتاب الهیات سایبر اشاره کرده:« ما در فضای مدرن به جای معرفت اطلاعات و دیتایی در سطح پایین‌تر داریم» و اطلاعات ما در سطحی هستند که به مرحله درونی سازی و باور نرسیدند و نمی‌توان آن‌ها را طبق تعریف معرفت شناسی که باور صادق موجه هست معرفت نامگذاری کرد، اطلاعات منتشر در فضای سایبری قابل باور، صادق، موجه و قابل دفاع نیستند پس شامل ساحت معرفت نشده و با چالش‌هایی همراه می‌شوند.
حجت‌الاسلام خراسانی در ادامه به طرح این سؤال پرداخت که آیا انسان مدرن در فضای موجود فرصتی برای خلوت با خود دارد؟
حجت‌الاسلام محمدلو تصریح کرد: اگر انسان به خدا بازگردد این امکان وجود دارد والا در فضای فکری غرب که از خلوت گریزان است و این مدل را به فضای مجازی نیز سرایت داده وجود خلوت امری محال است. خود آگاهی که مارکس مطرح کرد نیز ناظر بر امر بیرونی علیه نظام سرمایه‌داری می‌شود و ساحت قدسی بین انسان و خدایش مورد غفلت واقع شده که اگر انسان به آن ساحت شناخت پیدا کند بالاترین قله‌های هستی را فتح می‌کند و معرفت نفس با معرفت رب گره خورده در حالیکه این فضا در جهان مدرن مشاهده نمی‌شود.
وی با اشاره به نقش رسانه در تقویت ارتباط انسان با خدا ادامه داد: اگر تمرکز کنیم و ریل‌گذاری‌ها، برنامه‌ها و راهبردها را سمتی پیش ببریم که جامعه‌ای شکل دهیم که خلوت کردن انسان با خود و خدایش به عنوان امر مطلوب شناخته شود باید رسانه به این مفهوم وزن دهد زیرا رسانه در حال حاضر از این مفهوم گریزان است، بشری که از خلوت گریزان است و در فضای مدرن با پارادوکس‌هایی مواجه است و از طرفی تمایل به خلوت ندارد و از سوی دیگر به تعبیر خودشان:« با انبوهی از انسان‌های تنها روبرو هستند که از خلوت گریزانند و از سویی جامعه ستیزند» و در ایجاد ارتباط سالم موفق نمی‌شوند که از نتایج اخلاق سکولار و سایبری موجود است.
سردبیر صدای حوزه خاطرنشان کرد: در همین محور و مرتبط با بحث خلوت با خدا و رسیدن به خودآگاهی دینی و انفسی، در غرب مساله ای به نام وزارت تنهایی به جهت فقدان این مساله مطرح می شود. جامعه زمانی که با مسئله‌ای مواجه می‌شود و بر اساس آن سیاست‌گذاری می کند و در سطح کلان وزارت تنهایی را به وجود می‌آورد و حتی در کشوری مثل ژاپن، خانواده های اجاره ای به یک نیاز اجتماعی تبدیل شده است.
نسبت های نه گانه رسانه و اخلاق در ساحت مبانی
اما محورهایی که برای رفع مشکلات و بعنوان مبانی حل مساله اخلاق در فضای حکمرانی سایبری وجود دارد را در چند بخش می توان دسته بندی نمود؛ نسبت رسانه در ساحت مبانی با آزادی بایستی مشخص شود و اینکه جایگاه اخلاقدر بحث آزادی بیان، گردش اطلاعات و… که مطرح شده و حتی برای گوگل گردش آزاد اطلاعات تعریف شده است در این قضیه مرز اخلاقی آن کجاست؟ در واقع اخلاق چگونه می تواند نسبت آزادی در رسانه را تبیین کرده و کنترل و مدیریت نماید؟
وی گفت: محور دوم بررسی نسبت رسانه با عدالت است که نقطه افراط آن به جایی می‌رسد که با تیغ عدالت کل نظام و حاکمیت زیر سوال می‌رود و مصالح و مفاسد مشاهده نمی‌شود. پس عدالت مسیر است و نقطه نهایی محسوب نمی‌شود و اخلاق می‌تواند با تدوین مرزهای آن راهگشا باشد. پروتکل‌هایی باید رعایت شود تا عدالت‌خواهی اسارت پیدا نکند و در خدمت اخلاق، انسانیت و اصلاح قرار گیرد.
حجت‌الاسلام محمدلو در ادامه سوالات دیگری را در ساحت مبانی اخلاقی حکمرانی سایبری مطرح کرد و افزود: نسبت رسانه با حقیقت نیز بایستی مشخص شود که در این میان، تفاوت افشا و تبیین جدی می شود. اینکه مجاز بودن افشای حقایق تا چه اندازه امکان‌پذیر است و افشاگری یا تبیین کدام صحیح است نیز یکی از این محورهای مبنایی در نسبت رسانه با اخلاق و حقیقت مطرح است.
کارشناس رسانه با بیان اینکه تبیین، مسیر تدریجی و افشا حالت انتحاری دارد تصریح کرد: در این بین اخلاق است که می‌تواند نسبت رسانه با حقیقت را بیان کند و اهل رسانه باید اخلاق‌مدار باشند و نباید دچار محافظه کاری شوند زیرا رسالت و ماموریت‌های رسانه با محافظه کاری متضاد است که موجب فاصله گرفتن از آرمان‌ها و فراموشی رسالت خود می‌شود.
وی افزود:
رسانه نباید ساده‌لوح آفرین یا یاغی پرور باشد و به تعبیر رایزمن:« انسان‌های درون راهبر» تربیت کند که از دگر راهبری و انفعال خارج شده و به درون راهبری می‌رسند، انسان مستقلی که حقیقت و عدالت برایش اهمیت دارد و اخلاق بر آن‌ها شامل و حاکم است.
سردبیر صدای حوزه با اشاره به اینکه رسانه تلاش دارد واقعیت را منعکس کرده یا بسازد گفت: در بعضی موارد می‌بینیم منافع شرکت‌ها بر واقعیت غلبه پیدا می‌کند که در این زمینه اخلاق راهگشا است، نسبت رسانه با قدرت مسئله جدی است و در برخی فضاهای رسانه‌ای و نظریات رسانه، فرهنگ ذیل قدرت قرار می‌گیرد به اصطلاح:« سرکوبگری رضایتمندانه با سرگرمی، جامعه را در بر می گردد». شهید آوینی در بحث آینه جادو و رسانه بیان کرد:« رسانه حق ندارد مرزهای فطرت را درنوردد و همه جا را تاریک کرده و فیلم اکشن با موسیقی آنچنانی پخش کند و مانع فکر دیگران و تشخیص صحیح از غلط شود و حق ندارد انسان را از انسانیت ساقط کند».
در نسبت رسانه و فرهنگ اگر اخلاق از بین رود صنعت فرهنگ حاکم می‌شود
وی یادآور شد: اینکه رسانه تفکر و مجال فکر کردن و تشخیص صحیح از غلط را از انسان و مخاطب بگیرد و به دنبال سود و سرمایه و مشتری باشد در فضای اخلاقی ما غیر قابل پذیرش است، نسبت رسانه با فرهنگ باید با رویکرد اجتماعی مورد مداقه و بررسی قرار گیرد تا دچار صنعت فرهنگ نشویم. در نسبت رسانه و فرهنگ اگر اخلاق از بین رود صنعت فرهنگ حاکم می‌شود و در این صورت یک شخص با داشتن ۱۰ میلیون فالوور می‌تواند به راحتی نوع پوشش و حتی نتیجه انتخابات جامعه را مهندسی کند، پس نسبت رسانه با فرهنگ باید با اخلاق ریل‌گذاری و تدبیر شود.
حجت‌الاسلام محمدلو با اشاره به محور نهم اضافه کرد: نسبت رسانه با خانواده محور دیگری است که در ساحت مبانی بایستی مورد توجه قرار گیرد. خانواده‌های ما سه دسته باشگاهی، آسایشگاهی یا پادگانی هستند، خانواده‌های آسایشگاهی خیلی راحت و بدون قاعده و بی ضابطه بوده و خانواده‌های پادگانی به شدت ضابطه‌مند و سختگیرند که آزادی از افراد گرفته می‌شود و حد فاصل آن‌ها خانواده‌های باشگاهی است با اینکه فرد در باشگاه تلاش می‌کند اما لذت می‌برد و اخلاق، همچون قواعد باشگاهی می تواند رفتار والدین با فرزندان را در عصر دیجیتال جهت دهی و مدیریت کند.
وی ادامه داد: این ۹ مسئله و محور خطوط و ایستگاه‌های مبنایی حکمرانی سایبری در نسبت با اخلاق است، اگر توانستیم این ۹ گره را نسبت به اخلاق به درستی تبیین کنیم فضا و چشم‌انداز روشن ایجاد خواهد شد، باید راهبرد درستی بچینیم چون مبانی درستی تدوین نشده و در نتیجه در راهبرد نویسی دچار مشکل می شویم و به تبع آن در چشم‌اندازها ایرادهای جدی خواهیم داشت.
حجت‌الاسلام خراسانی در ادامه به طرح این سؤال‌ها پرداخت که آیا رسانه می‌تواند هر خبری را سانسور یا منتشر کند؟ آیا رسانه می‌تواند هر چیزی را منتشر کند؟ انتشار یا عدم انتشار خبر چه پیامدهای منفی و مثبتی دارد؟ اخلاق به عنوان حکمران همه بایدها و شایدها را به عنوان شالوده اصلی سیاست گذاری کند؟
حجت الاسلام حاجیانی در پاسخ به این سوال گفت: در یک جهان ارتباط افقی هر شخصی به حد خود نسبت به جهان جدید حکمران است و اگر به فردیت و رسالت آن‌ها نگاه کنیم در آن جایگاه چند سوال کلی می‌توان مطرح کرد به عنوان مثال؛ در این جهان کدام نیازها به رسمیت شناخته می‌شود؟ چه حد از آن‌ها در جهان جدید باید پاسخ‌دهی شود؟ رفتار ما نسبت به نیازها چگونه است؟
مرگ سوژه در جهان غرب و با چهره ای سایبری
سردبیر خبرگزاری صدای حوزه در جمع بندی مباحث بیان کرد: راهبرد زودبازده ما عنوانی در قبال راهبردی است که غرب چیده و به نتایجی نیز رسیده است. غرب در صدد این است که ما را فرد به فرد به قدری تجزیه و کوچک کند که تراژدی فرهنگ اتفاق بیفتد که در آن ساختارها، بسیار بزرگ و سوژه‌ها و عامل ها کوچک می‌شوند که در نهایت به مرگ سوژه می‌انجامد.
وی افزود: در قبال این موضوع باید با توجه به نسبت اخلاق رسانه‌ای در صدد احیای سوژه‌ها و عوامل باشیم و آن‌ها را تقویت کنیم که راهبرد کوتاه مدت ما است و دوره‌های سواد رسانه‌ای تدوین و دوره‌ها در راستای این راهبرد تعریف شود و به صورت مسئله محور و مشخص صورت گیرد تا برای مواجهه با عکس، خبر و… مسلح شود و بتواند تحلیل کند، سوژه‌ها و عامل ها را با این عنوان در جهان مدرن تقویت می‌کنیم و در این صورت زیست سایبری، تعیین می‌کند که چه کسی در عریض و طویل بودن ساختارها غوطه‌ور نشده و از بین نروند.
حجت‌الاسلام محمدلو تصریح کرد: یک راهبرد جدی و بحث حاکمیتی که اگر نباشد اخلاق وجود نخواهد داشت و یا بسیار کوچک می‌شود بحث زمین بازی و شبکه ملی اطلاعات است که متاسفانه دچار جنگ روانی و شناختی شده و از رده تصویب و ریل‌گذاری خارج می‌شود که باید جدی گرفته شود و مطالبات و رسانه به این سمت جهت‌گیری کند و بحث شبکه ملی اطلاعات تا فرصت هست باید مطرح شده و اخلاق یک امر اساسی و بنیادی است که هم پسینی و پیشینی و می‌تواند نتیجه و عامل تعیین کننده شبکه ملی اطلاعات باشد.
وی ادامه داد: امیدوارم با برگزاری این جلسات نشست‌ها، همایش‌ها بتوانیم سواد رسانه‌ای، شبکه ملی اطلاعات و محورهایی که فضای جامعه دینی را تقویت می‌کند قدرتمند و توانمند کنیم و جامعه دینی ایران که به اذعان آمارهای امروزی بیشترین تهاجم رسانه‌ای را در طول تاریخ بشریت تجربه کرده و هیچ جامعه‌ای به این اندازه جنگ روانی را تجربه نکرده است، تاب‌آوری جامعه دینی با پرداختن به محورها و مباحث مطرح شده و نسبت سنجی با رسانه و اخلاق ادامه پیدا کرده و تقویت و بازتولید شود.
